SADRAZAM DAMAT ÖKÜZ KARA MEHMET PAŞA.
(Osmanlı Sadrazamlarının 55.si Damat, Kara,Kulkıran)
İstanbul Karagümrük’de 1550 de doğmuştur. Babası Kara Ali (1) adında bir öküz nalbantı olduğundan kendisine "Öküz", ayrıca esmerliğinden ötürü “Kara”, Mısır'daki asi kölemenleri tepelemesi nedeniyle de "kulkıran",Sultan I.Ahmet’in yedi yaşındaki kızı Gevherhan Sultan ile evlendiği için "Damat " lakaplarını almıştır. Fakat en yaygın lakabı "Öküz"dür(2).
İstanbul'un fethinden sonra Aksaray ve civarından İstanbul a getirilen Anadolu insanından olan (muhtemelen Ulukışlalı) Ali oğlu Mehmet 1567 senesinde Enderun-u Hümayuna Has oda Ağalarından olarak alınmış, saraydan yetişmiş,İçkiler Kethüdası,Silahtar olmuş 1607 senesinin Nisan ayında Vezirlik payesi ile deniz yoluyla İskenderiye 'ye giderek Mısıra Vali olmuştur (3) . Orada kendisini halka sevdirerek, Kahire de imar hareketlerine girişmiş, Mısırlı askerleri asi Kalenderoğlu’ na karşı Kuyucu Murat Paşa’ nın hizmetine göndermiştir. Oradaki bu askeri isyanı bir kaç bin askeri öldürtmek suretiyle bastırmış olduğundan ve o zamanlar askere de " kul " denildiğinden bu kez de kendisine "Kul Kıran" ismi takılmıştır(4) .1611 de Mısır Valiliğinden azledilerek İstanbul'a dönmüş ve oradaki hizmetlerine karşılık olma üzere kendisine Gevherhan Sultan (***) verilerek saraya "Damat " yapılmıştır. Düğün 13 Haziran 1612 Kaptan-ı Derya Öküz Mehmet Paşa ile sultanın düğünleri hemen hemen eşine az rastlanır bir debdebe ile yapılmıştır. Gerek gelinin çeyizi ,gerekse gelin alayı çok göz kamaştırıcı olmuştur(5). Mehmet Paşa' nın Üsküdar Kısıklı'da da kısıklı cami nin üst kısmında bir Köşkü vardır(10. )Aynı zamanda Kaptan-ı Derya olan paşa (7) , Kaptan-ı Deryalığı sırasında Osmanlı kıyılarına saldıran Malta ve Floransa filolarını perişan etmiştir. Avrupa Devletleri ile işbirliği yapan Dürz-i Emiri Maanoğlu Fahreddin 'i yenilgiye uğratarak emir ve komutası altına aldı . Ancak donanmadan ayırdığı on kadırgalık filonun Sisam adası civarında Floransa filosuna yenilmesi üzerine görevinden azledildi. İstanbul'da Sadaret Kaymakamlığına getirildi . 1613 te ikinci vezirliğe, 1614 te senesinde, Nasuh Paşa'nın idamı üzerine 17 Ekim 1614 te Sadrazamlığa getirildi. Orduyu disipline sokmağa çalıştı, başıboşlarla, zorbaları İstanbul'dan uzaklaştırdı . İran Şahı Abbas'ın Gürcistan'a asker sevk ederek, göndermesi gereken 200 yük ipek mahsülünü yollamaması üzerine düzenlenen sefere çıktı. 1615 yılı baharında Halep e gelebildi, (İşte bu sefer sırasında Ulukışla mevkisinde bir kışla yapılmasına karar verdiği söylenmektedir.) ancak ertesi yıl İran üzerine yürüyebilen ve İran ordusunu yenen Mehmet Paşa , Revan Kalesini kuşattı ,fakat İranlılarla anlaşmaya varıldı . 200 yerine 100 yük ipek haracına razı olundu. Saray Nedimlerinin etkisindeki Sultan I. Ahmet ,Revan' nın alınamamasını Paşa'nın bir ihmali gibi görerek, onu Sadaretten azlederek Sadrazam olan Halil Paşa 'ya danışman yapıtı. Böylece 17 Ekim 1614 te başlayan ilk sadrazamlığı 17 Kasım 1616 da sona ermiş oldu (2).
Padişah II. Osman’ın tahta çıkması üzerine önce sadaret kaymakamlığına daha sonra da 18 ocak 1619 da İran'la barış sağlanınca ikinci kez sadrazamlığa getirilmiştir. Bu kez de padişahın desteklediği Güzelce Ali paşa ile çatışınca 23 Kasım/Aralık 1619 da yeniden görevinden azledilmiştir.(8) Güzelce veya Çelebi Ali Paşa, Tunus Beylerbeyi İstanköylü Ahmet Paşa'nın oğlu idi . Babası bir Celali ayaklanmasında öldürülmüştü, önce Dimyat Beylerbeyi olmuş, nihayet vezirliğe kadar yükselmiş ve ikinci defa olarak da, Kaptan paşalığa tayin edilmiştir. İstanbul limanına altı düşman gemisini arkasından çekerek girmiş, iki yüz esiri de beraberinde getirmişti. Osmanlı Amiralinin Başkente bu zaferle girişinde bu esirlerden her biri bir torba altın taşıyordu. Bu başarısının üzerine padişah Ali Paşa'yı ödüllendirmişti. Sadrazam Damat Öküz Kara Mehmet Paşa bunu kıskanmış ve Ali Paşa'ya karşı bazı entrikalar çevirmek istemişti. Fakat Ali Paşa bu durumu sezerek Sadrazama da beş kese altın göndererek onu yatıştırmasını bilmiştir. Daha sonra Ali Paşa Padişahın öylesine güvenini kazandı ki Sultan II. Osman kendisini Sadrazamlık görevine yükseltti ve Mehmet Paşayı da yeniden Halep Valiliğine yolladı. (Aralık 1619) Paşa Halep'e giderken 30 000 altında vermeye mecbur olmuştur. Mallarına ve tüm parasına daha sonra el konulmuştur.(6) Fakir bir halde Halep'te ölerek kale surları dışındaki yüksek bir dağın üzerinde merhum Şeyh Ebubekir tekkesinde (zaviyesinde) kendisinin yaptırdığı türbeye gömülmüştür. Ölümü 1622.(8) Vefatında babasının adını taşıyan Ali isimli bir oğlu ile Ayşe adında bir kızı vardır. Ahfadı (soyu) günümüze kadar gelmiştir(7).
Sadaret makamında orta derecede iktidara sahip ,çok terbiyeli ,ince ve akıllı.çelebi tavırlı olan paşa aynı zamanda mevlevi dir. Mehmet Paşa ,Vakur ve ciddidir. Devlet hizmetlerinde doğruluğu ,hakşinaslığı ,cesareti ve cömertliği ile tanınmıştır.
ESERLERİ
Osmanlı ülkesinin pek çok yerinde eserler yaptırmıştır.
Karagümrük'te :Cami , çeşme ve mektep
Kuşadası ve Ulukışla da: Kervansaray, hamam, cami, mektep, medrese, çeşme ve köprü.
Kahire 'de : Yeniçeri ve Azep (bekar asker) kışlaları
Şam'da :Suyolları ve kalelerin tamiri; Mekke ve Hicaz da: Su yolları yaptırıp kuyular açtırmıştır.
Sakız da : Cami ve diğer gezdiği bazı yerlerde bu gibi hayır müesseseleri vardır.(4)
DİP NOTLAR
(*)1028 Zilhicce 1619 Kasım tarihli Vakfiyesindeki baba adı Ali dir.
(**)Zübtetü't - Tevarih, Varak 108 ila 110, Varak 126 ila 138
(***)I.Ahmet 'in kızlarından Gevherhan Sultan,
İlk evliliğini Sadrazam Öküz Mehmet Paşa ile 1612 de
İkinci evliliğini Sadrazam Topal Mehmet Paşa (1632 Üç ay yedi gün) ile,
Üçüncü evliliğini Sadrazam Sivayuş Paşa (1651 İki kez toplam dört ay ,beş gün) yapmıştır.
KAYNAKÇA
(Osmanlı Sadrazamlarının 55.si Damat, Kara,Kulkıran)
İstanbul Karagümrük’de 1550 de doğmuştur. Babası Kara Ali (1) adında bir öküz nalbantı olduğundan kendisine "Öküz", ayrıca esmerliğinden ötürü “Kara”, Mısır'daki asi kölemenleri tepelemesi nedeniyle de "kulkıran",Sultan I.Ahmet’in yedi yaşındaki kızı Gevherhan Sultan ile evlendiği için "Damat " lakaplarını almıştır. Fakat en yaygın lakabı "Öküz"dür(2).
İstanbul'un fethinden sonra Aksaray ve civarından İstanbul a getirilen Anadolu insanından olan (muhtemelen Ulukışlalı) Ali oğlu Mehmet 1567 senesinde Enderun-u Hümayuna Has oda Ağalarından olarak alınmış, saraydan yetişmiş,İçkiler Kethüdası,Silahtar olmuş 1607 senesinin Nisan ayında Vezirlik payesi ile deniz yoluyla İskenderiye 'ye giderek Mısıra Vali olmuştur (3) . Orada kendisini halka sevdirerek, Kahire de imar hareketlerine girişmiş, Mısırlı askerleri asi Kalenderoğlu’ na karşı Kuyucu Murat Paşa’ nın hizmetine göndermiştir. Oradaki bu askeri isyanı bir kaç bin askeri öldürtmek suretiyle bastırmış olduğundan ve o zamanlar askere de " kul " denildiğinden bu kez de kendisine "Kul Kıran" ismi takılmıştır(4) .1611 de Mısır Valiliğinden azledilerek İstanbul'a dönmüş ve oradaki hizmetlerine karşılık olma üzere kendisine Gevherhan Sultan (***) verilerek saraya "Damat " yapılmıştır. Düğün 13 Haziran 1612 Kaptan-ı Derya Öküz Mehmet Paşa ile sultanın düğünleri hemen hemen eşine az rastlanır bir debdebe ile yapılmıştır. Gerek gelinin çeyizi ,gerekse gelin alayı çok göz kamaştırıcı olmuştur(5). Mehmet Paşa' nın Üsküdar Kısıklı'da da kısıklı cami nin üst kısmında bir Köşkü vardır(10. )Aynı zamanda Kaptan-ı Derya olan paşa (7) , Kaptan-ı Deryalığı sırasında Osmanlı kıyılarına saldıran Malta ve Floransa filolarını perişan etmiştir. Avrupa Devletleri ile işbirliği yapan Dürz-i Emiri Maanoğlu Fahreddin 'i yenilgiye uğratarak emir ve komutası altına aldı . Ancak donanmadan ayırdığı on kadırgalık filonun Sisam adası civarında Floransa filosuna yenilmesi üzerine görevinden azledildi. İstanbul'da Sadaret Kaymakamlığına getirildi . 1613 te ikinci vezirliğe, 1614 te senesinde, Nasuh Paşa'nın idamı üzerine 17 Ekim 1614 te Sadrazamlığa getirildi. Orduyu disipline sokmağa çalıştı, başıboşlarla, zorbaları İstanbul'dan uzaklaştırdı . İran Şahı Abbas'ın Gürcistan'a asker sevk ederek, göndermesi gereken 200 yük ipek mahsülünü yollamaması üzerine düzenlenen sefere çıktı. 1615 yılı baharında Halep e gelebildi, (İşte bu sefer sırasında Ulukışla mevkisinde bir kışla yapılmasına karar verdiği söylenmektedir.) ancak ertesi yıl İran üzerine yürüyebilen ve İran ordusunu yenen Mehmet Paşa , Revan Kalesini kuşattı ,fakat İranlılarla anlaşmaya varıldı . 200 yerine 100 yük ipek haracına razı olundu. Saray Nedimlerinin etkisindeki Sultan I. Ahmet ,Revan' nın alınamamasını Paşa'nın bir ihmali gibi görerek, onu Sadaretten azlederek Sadrazam olan Halil Paşa 'ya danışman yapıtı. Böylece 17 Ekim 1614 te başlayan ilk sadrazamlığı 17 Kasım 1616 da sona ermiş oldu (2).
Padişah II. Osman’ın tahta çıkması üzerine önce sadaret kaymakamlığına daha sonra da 18 ocak 1619 da İran'la barış sağlanınca ikinci kez sadrazamlığa getirilmiştir. Bu kez de padişahın desteklediği Güzelce Ali paşa ile çatışınca 23 Kasım/Aralık 1619 da yeniden görevinden azledilmiştir.(8) Güzelce veya Çelebi Ali Paşa, Tunus Beylerbeyi İstanköylü Ahmet Paşa'nın oğlu idi . Babası bir Celali ayaklanmasında öldürülmüştü, önce Dimyat Beylerbeyi olmuş, nihayet vezirliğe kadar yükselmiş ve ikinci defa olarak da, Kaptan paşalığa tayin edilmiştir. İstanbul limanına altı düşman gemisini arkasından çekerek girmiş, iki yüz esiri de beraberinde getirmişti. Osmanlı Amiralinin Başkente bu zaferle girişinde bu esirlerden her biri bir torba altın taşıyordu. Bu başarısının üzerine padişah Ali Paşa'yı ödüllendirmişti. Sadrazam Damat Öküz Kara Mehmet Paşa bunu kıskanmış ve Ali Paşa'ya karşı bazı entrikalar çevirmek istemişti. Fakat Ali Paşa bu durumu sezerek Sadrazama da beş kese altın göndererek onu yatıştırmasını bilmiştir. Daha sonra Ali Paşa Padişahın öylesine güvenini kazandı ki Sultan II. Osman kendisini Sadrazamlık görevine yükseltti ve Mehmet Paşayı da yeniden Halep Valiliğine yolladı. (Aralık 1619) Paşa Halep'e giderken 30 000 altında vermeye mecbur olmuştur. Mallarına ve tüm parasına daha sonra el konulmuştur.(6) Fakir bir halde Halep'te ölerek kale surları dışındaki yüksek bir dağın üzerinde merhum Şeyh Ebubekir tekkesinde (zaviyesinde) kendisinin yaptırdığı türbeye gömülmüştür. Ölümü 1622.(8) Vefatında babasının adını taşıyan Ali isimli bir oğlu ile Ayşe adında bir kızı vardır. Ahfadı (soyu) günümüze kadar gelmiştir(7).
Sadaret makamında orta derecede iktidara sahip ,çok terbiyeli ,ince ve akıllı.çelebi tavırlı olan paşa aynı zamanda mevlevi dir. Mehmet Paşa ,Vakur ve ciddidir. Devlet hizmetlerinde doğruluğu ,hakşinaslığı ,cesareti ve cömertliği ile tanınmıştır.
ESERLERİ
Osmanlı ülkesinin pek çok yerinde eserler yaptırmıştır.
Karagümrük'te :Cami , çeşme ve mektep
Kuşadası ve Ulukışla da: Kervansaray, hamam, cami, mektep, medrese, çeşme ve köprü.
Kahire 'de : Yeniçeri ve Azep (bekar asker) kışlaları
Şam'da :Suyolları ve kalelerin tamiri; Mekke ve Hicaz da: Su yolları yaptırıp kuyular açtırmıştır.
Sakız da : Cami ve diğer gezdiği bazı yerlerde bu gibi hayır müesseseleri vardır.(4)
DİP NOTLAR
(*)1028 Zilhicce 1619 Kasım tarihli Vakfiyesindeki baba adı Ali dir.
(**)Zübtetü't - Tevarih, Varak 108 ila 110, Varak 126 ila 138
(***)I.Ahmet 'in kızlarından Gevherhan Sultan,
İlk evliliğini Sadrazam Öküz Mehmet Paşa ile 1612 de
İkinci evliliğini Sadrazam Topal Mehmet Paşa (1632 Üç ay yedi gün) ile,
Üçüncü evliliğini Sadrazam Sivayuş Paşa (1651 İki kez toplam dört ay ,beş gün) yapmıştır.
KAYNAKÇA
1)Osmanlı Tarihi Cilt :III 2.kısım sayfa:367
Yazarı : Ord.Prof Dr.İsmail Hakkı Uzunçarşılı Osmanlı Veziri Azamları
2)Naima Tarihi Cilt 2 Sayfa: 723/724
Yazarı :Naima Mustafa Efendi Çeviren: Zuhuri Danışman
Zuhuri Danışman Yayınevi P.K. 458 Büyük Postahane -İSTANBUL
BaharMatbaası1968.
3)Meydan Larusse Cilt:13 sayfa:1328 Sabah Gazetesi 1998
4)İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi Cilt:4 Sayfa:2157 Tercüman Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş İstanbul 1984
5)Altın Kitaplar Ansiklopedisi -I Osmanlı Meşhurları Şehir Matbaası 1957/1958 Bir heyet tarafından hazırlanmıştı. Altın Kitaplar Yayınevi
6)Osmanlı Devlet Tarihi Cilt : II Sayfa:157 ve164
Joseph Von Hammer Çeviren ve özetleyen:Prof.Dr. Abdülkadir Karahan.
Çeviren:Mehmet Ata Milliyet Matbaası.
7) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İsmail Hakkı Danişment Cilt:5 Sayfa:186.
Türkiye Yayınevi İstanbul 1971.
8)Büyük Osmanlı Tarih Ansiklopedisi Cilt:2 Sayfa:586. Yılmaz Öztuna 1992.
9)Sicili Osmani Cilt:4 Sayfa:1067/68 Osmanlı Ünlüleri
Tarih Vakfı Yayınları
10)Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfının ortak Yayınları Ana Basım A.Ş 1994.
Cilt : 5 Sayfa : 5 Kısıklı maddesi.
Yazarı : Ord.Prof Dr.İsmail Hakkı Uzunçarşılı Osmanlı Veziri Azamları
2)Naima Tarihi Cilt 2 Sayfa: 723/724
Yazarı :Naima Mustafa Efendi Çeviren: Zuhuri Danışman
Zuhuri Danışman Yayınevi P.K. 458 Büyük Postahane -İSTANBUL
BaharMatbaası1968.
3)Meydan Larusse Cilt:13 sayfa:1328 Sabah Gazetesi 1998
4)İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi Cilt:4 Sayfa:2157 Tercüman Gazetecilik ve Matbaacılık A.Ş İstanbul 1984
5)Altın Kitaplar Ansiklopedisi -I Osmanlı Meşhurları Şehir Matbaası 1957/1958 Bir heyet tarafından hazırlanmıştı. Altın Kitaplar Yayınevi
6)Osmanlı Devlet Tarihi Cilt : II Sayfa:157 ve164
Joseph Von Hammer Çeviren ve özetleyen:Prof.Dr. Abdülkadir Karahan.
Çeviren:Mehmet Ata Milliyet Matbaası.
7) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İsmail Hakkı Danişment Cilt:5 Sayfa:186.
Türkiye Yayınevi İstanbul 1971.
8)Büyük Osmanlı Tarih Ansiklopedisi Cilt:2 Sayfa:586. Yılmaz Öztuna 1992.
9)Sicili Osmani Cilt:4 Sayfa:1067/68 Osmanlı Ünlüleri
Tarih Vakfı Yayınları
10)Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfının ortak Yayınları Ana Basım A.Ş 1994.
Cilt : 5 Sayfa : 5 Kısıklı maddesi.
